In tegenstelling met wat Rene van der Veen beweert was Br. Lotharius mijn theoretische leermeester van het typografenvak, verder waren Antoon Peters, Wim Beerens en L.Maas mijn praktische leermeesters en allen hebben ervoor gezorgd, dat ik in het jaar 1944 met mooie punten de beste geslaagde typograaf van Nederland was, waarvoor ik ook een Gerrit Jan Thieme-fonds medaille heb gekregen. Dat heeft meneer van Uden aan mij uitgereikt in het jaar 1946 op het werk in Maastricht, dus dat is lang geleden. C.Pasmans

Christ Pasmans - Kan je ons vertellen wie jouw vakleraar is geweest. Ook weet ik dat je bij jouw examen heel mooie punten hebt gehaalt. Mr. van Uden was razend trots op jouw examenpunten die landelijk bekroont werd. Al is het een lange tijd geleden, maar je mag er nu nog trots op zijn. Dus ik doe een beroep op jou om het te vertellen. Groetjes van een oud-graficus, Frans van Rijn

Frans v Rijn Mijn antwoord voor jou. Volgens mij dat de periodejaar 1934 -1944 op het instituut de drukkerij heb ik niet gezien of wie de vak-leraar in de drukkerij was werkzaam en ook niet van alle broeders, denkt dat of Br. Lotharius was als de vak-leraar in de drukkerijk ? Natuurlijk helemaal niet, hij was maar alleen gewoon als de dovenonderwijzer, en in vrije tijd nam hij van Br Theobertus inplaats voor paar uur bij de grote jongens gingen ( alleen van de ambachten op elke Woensdagmiddag na 4 uur ) naar het voetbalveld voetballen, en ander in de middag van een uur tot half 2 en zaterdags middag ook een uur het lichaamoefeningen in zijn klas.. Op elke avond ( voordag nog niet de dienst-meisjes op het instituut kwamen werken) ging Br Judocus met de grote jongens van het hoogste klas naar het beneden voor het opruimen, afwassen, afdrogen en naar boven per lift werden gebracht, toen later overnam Br. Lotharius over. Een dag voor de vakantie verdienen ze elke een luicferdoosje met 2 kwartjes voor 6 maanden en 3 maanden ( paasvakanie en zomzervakantie) later werd door de dienstmeisjes overgenomen. Hele het leven van Br Lotharius was nooit de vakleraar in de drukkerij werkzaam behalve alleen het dovenonderwijs , hoofd van alle onderwijzers en overste der Broeders. Volgens van mij de vermoedelijk dat het bekende Wim Beerens heeft Chr Pasmans opgeleid en samen gewerkt of misschien wel door J v Heeswijk?
Vroeger op de drukkerij werken het meestal de oud-leerlingen van het binnen en buiten van het instituut. Later rond in 1947 waren een paar jongens er bij zijn gekomen ( Frans v Rijn en Piet Jacobs uit de klas van Br Leovigild. Daarna volgden de jongens zijn Jan Jonkman, M. Gossens, Wim Heerschop en anderen.
Gerrie Bush werkt nog altijd op de kantoor het naast van de drukkerij. Vroeger zo ouderwets dat de jongens uit 5e klas met Brs Ligurio en Fraternus samen in de drukkerijk hebben gewerkt voor een uurtje. Daar werkten de drukkers in de drukkerij aan het drukken de Katechismus, de Vriend der Doofstommen, het verschillende bladen voor het instituut zelf, ook rouwbrieven en bidprentjes met zonder of weinig het buiten prive. Want de drukkerij was de eigendom van het IVD onder het bisdommen bisschoppelijk uit Den Bosch en Breda. Het wel goed bekende in het lange jaren de oud-leerlingen Drukkers van iVD zijn J v Heeswijk, W . Smulders, J v Iersel, J Rosmalen, Jan Cox, P v Leeuwen, Leo Hijgele, W Beerens. Vooraf nog ouder van het vroeger Gepeinsoneerd Dhr Rietveld.
In 1944 verlieten Chr Pasmans en Gerrie Bush van het Ivd met ons de klasgenoten. Rond in 1954 verlaat Leo Hijgele van het IvD drukkerij naar Eindhoven bij Eindhovense Dagblad drukkerij. Ik denk dat je en Piet Jacobs de enige eerste het vrije keuze naar de drukkerij wilden komen leren als de typografisch. Anders van te voren weet ik dat niemand wie van de jongens naar de drukkerij wilden komen leren en werken.
Rene' van der Veen.,

Rene, ik heb een vraagje voor jou.

Weet je misschien wie de vakleraar van Christ Pasmans was. Volgens praatjes was dat Bro. Lotharius, maar dat twijfel ik, want toen ik leerling typograaf was had Bro. Lotharius helemaal geen belangstelling, dus hij wist misschien niets over de typografie.
Mr. Bevers is al een tijdje overledem.
Mr. A. van Uden was in zijn zijn in het I.v.D. de directeur van de drukkerij.
Gerry Bush werd niet opgeleid voor typografie maar kreeg opleiding in het kantoor van de drukkerij voor kantoorbediende.
Mr. Van Leeuwen was een typograaf in de drukkerij.
Mr. Peters was een kantoorbediende van de drukkerij.
Misschien weten de ouderen wie er nog meer in de drukkerij gewerkt hebben als typografie.
Voor de binderij waren er genoeg jongens.

De Drukkerij van het oud instituut overhevelt naar het nieuwe instituut voor doven aan de Theerestraat in St. Michielsgestel.
De drukkerij waar helemaal achter het gevel van het instituut stond, dat zag bijna niemand waar de drukkerij stond. Daar werkten 9 dove leerlingen zijn Jan v Heeswijk, Wim Smulders, J v Iersel, Jan Rosmalen en bijstaande G Nales, Jan Cox, Leo Hijgele en Wim Beerens en nog paar schooljongens zijn Christ Pasmans en Gerrie Bush.
Verder de perioden jaren van 1934 - 1944 van mijn verblijf op het instituut wist dat hier maar 2 ambachten de kleer-makerij en schoenmakerij , zoals de jongens bijna helemaal zijn gedwongen door het instituut dat ze niet mochten kiezen naar de andere beroepen.
Daar de ambachten in het tijd meestal vanaf om half 2 s'middags tot om 19.00 uur s ' avonds .
Tijdens onder het werk breekt maar 3 kwartier van 16.00 - 16.45 uur ( eetzaal ) en in 2 maal per week van 18.15 uur - om 19.00 uur ( gynmanstiek ) en elke Woensdagmiddag van 16.00 uur - 19.00 uur ( eetzaal en voetballen ) en hele dag Zaterdags vrij.
De jongens van 6e - 10e klas in de schooltijd van s'morgens om 8.45 uur - 9.45 uur in een half uurtje in spelkwartieren, de schooltijd van 10.15 uur - 11.45 uur .
Totaal 2 en half uur in de klas gezeten.
Het tijd voor de school in hele week totaal in 14 en half uur ( alleen voor de klassen van 6e - 10 e klas. )
Ze moesten in hele week namiddag naar de ambachten werken totaal per week in 16 uren.
Van vorige jaren de jongens van 5e klas met Br. Ligurio op de vooravond voor een uurtje in de drukkerij hebben geholpen met het vouwen van de stapel drukpapieren- vellen. Daarna de jongens van 5e klas op elke vooravond om kwart voor vijf kregen het oproep van Br. Fraternus, dat ze met hem samen naar de drukkerij waar de rechts de plaats met de tafels die lagen de stapel gedrukte papierenvellen ( katechismus ) ik was ook er bij van - 1938 - 1939 . Ik herinnerde het nog wat ik het vroeger in de drukkerij heb meegeholpen met het vouwen van de stapel drukpapierenvellen. Vooral goed opletten van het vouwen op de nummers van de elke bladzijde. Bijvoorbeeld.
De driepapieren die later elkaar moeten verbinden met de speciaaldraad. 1e drukpapiervel staat de nummer van elke bladzijde de bovenste 41 - 18 de onderste 38 - 21en de achterbovenste 19 - 40 de onderste 20 - 39 // vervolg
37 - 22 en 34 - 25 en 23 - 36 en 24 - 35 // vervolg 33 - 26 en 30 - 29 en 31 - 28 en 32 - 27 // samen in een ( van het begin bladzijde 18 en laatste 41 ) laten vastbinden en nog ander erbij ook samen vastbinden, daarna naar de snijkamer en later met de kaft werd gemaakt met de lijm,
Dat klopt ? Of misschien heb ik weer mis,
Het begon de nieuwe ambachtschool L. T. S. St Joesph in 1947, daarna de enige jaren gingen wel minder dan 6 jongens of iets meer naar de drukkerij leren en werken.
( typografisch ) waaonder de opleiding van Mhr Bevers heeft de lessen geven. En dan Mhr v Uden kwam het laatste tijd zo erg vaak in de drukkerij dat had hij bedoeld van zijn het werk over de Godsdienst die wordt gedrukt dat de beschikking voor elke klassen de jongens een boek gekregen die gaat over het leven van de mens met het verhaal over de gezondigd, vergeffenis , boete naar het nieuwe leven op het instituut voor het eerbied, gehoorzaam, goed gedrag op de school en ambachten en goed voorbeeld aan de anderen.
De achterstand de drukkerij was beetje verouderd en was overgegaan naar het nieuwe gebouw Drukkerij " Heilige Michael " aan de Theerstraat de schuin tegenover van het Instituut. En dan de oud drukkerij wordt vervangd voor de rekreatiezaal en eetzaal van de jongens de onderleiding Br. Theobertus en de maatschappelijk werk Mhr Tibosch.
En enige jaren later werd het bekende oud drukkerij gesloopt dat nu geen mooie herinnering meer. Jammer !!!!

Br. Ligurio in rond 1923 kwam op het instituut . Hij was ook alszijn het werk in de linnenkamer en ook even tijdelijk met de jongens hun leeftijd 9 - 10 jaar in 1937. Het zag ik hem een zeer akelig broeder met zeer onvriendelijk gezicht. Hij verlaat in 1937 van het instituut.

Br. Fraternus kwam in 1932 op het instituut en werkt hij in de linnenkamer en in 1934 als de groepsleider van de kleine jongens. En verlaat hij in 1942 van het instituut en kwam Br. Gerinus van hem inplaats. En Br, novatus kwam ook op het instituut en werkt hij in de linnenkamer.

Mhr v Uden zo minder dan 60 jaar op het instituut van 1938 - 1994 of eerder,

Mhr Bevers was wel jaren lang op het I V D drukkerij en L. T. S. werkzaam en met pensieon thuis met genieten rust.

Rene' van der Veen.

Sorry! O. Wat Nou dat ik heb helemaal geen verstand over het werk in de drukkerij, maar ik vind wel leuk dat ik hiermede kan schrijven over de drukkerij dat ik het verleden jaar in het boek heb gelezen.

Zie de foto de letterskast, bak of la met het volgt van het letters A t/M Z en ook andere letters en cijfers,
Nu het werk van de letterszetters van de volle loden letters uit de leterbak.
De letterszetters hebben de zethaak in de linkerhand en nemen met de rechterhand per letter uit de zetbak. Die werden naast elkaar en ondersteboven in de zetbak gezet,
Met de duim controleerde de zetter de kerf van de letter.
Die gaf aan dat de letter correct in de zethaak staat.
De zetkaken waren meestal het persoonelijke bezit van de zetter.

De Buiten zethaken hbben een vaste zetbreedte. Naargelang de zetbreedte moest de zetter soms een andere zethaak gebruiken.
Pas veel later kwamen er zethakken met instelbare zetbreedten. De zetter stelde zo regels tekst samen naargelang de korpsgrootte van de letter.
Zinnen werden samengevoegd tot een kolom of een pagina op een gelei, een houten bord.
De eerste regel van een pagina kwam onderaan op de gelei de laatste bovenaan .
Een zetter moest dus ' op lood ' kunnen lezen in spiegelbeeld en ondersteboven.

Bovendien werden in de Plantyn-Morentusdrukkerij ook heel wat vreemde talen gezet, zoals het Hebreeuws, het Grieks, het Syrisch en het Chaideeuws.
Die maakte het nog moeilijker.

De letterzetter als grafische ontwerper, alledaags drukwerk in de 19e eeuw.

Drukkers specialiseeren zich en produceerden briefhoofden, handelskaarten en vele anderen vormen van alledaags drukwerk.
Daar waar in eerste instantie de inhoud primeerde, groeiende genaadeweg het belang van het uiterlijk van dit soort ' efemeer ' drukwerk.
Letterzettera groeiden uit tot ware kunstenaars, maar toch werd hun creativiteit nog steeds niet finacieel erkend. Het hoorde eenvoudigweg bij de taak van letterzetter.
Het is pas in het begin van de twintigste eeuw dat grafische vormgeving een volwaardig vlak werd.

Het jaarthema 2013 van de Historische Drukkeij richt zich op dit - vaak prachtig vormgegeven alledaags drukwerk uit de prehistorie van het grafische ontwerpen, waarbij de focus wordt gelegd op efemere werk van de drukkers zelf, die hiermee hun vakbekwaamheid toonden.
De Historische Drukkerij Turnhout wil een bepaald deel van de grafische gescheidenis veilig stellen voor toekomstige generaties.
De klemtoon van de museumcollectie ligt op de 19e eeuw .
Tijdens de tweewekelijkse open-zondagen wordt de bezoeker meegevoerd in een tijd waarin het drukkersvak snel evolueerde.
Demonstratie op de oude persen en persoonelijk rondleidingen maken van de Historische Drukkerij een levend museum met een uniek karakter.

Als ik nu te jong ben zou ik zeker naar toe om de kennis maken met letterzetten en drukken.

Kennismaken met leterzetten en Drukken.
In drie avonden maak je kennis met de basisbeginselen van de zetten van tekst met loden letters en het drukken op een proefpers.
Je werkt aan een klein beetje van een kateren of een kleine poster.
De tekst kies je zelf of in overleg met de docent, het is ook mogelijk om lijnen, ornamenten en cliche's te gebruiken.

Het Grafische centrum in de Warmoesstraat is een van de weinig plekken waar je nog ouderwets kunt lezen zetten met loden letters en ornamenten en kunt leren drukken op de proefpers.
Deze werkshop vormt een kennismaking met deze oude technieken, die yegenwoordig weer volop in de belangstelling staan.
De werkshop wordt gegeven door Pien Rotterdam, margedrukker, papiermaker, en boekkunstenaar met assistentie van Anneke de Vries. margedrukker.

Tot de volgende keer.
Rene' van der Veen.

Vorige gaat het over de misleidend. en nu nog verder gaat weer over.
De Blokdruk bestond al langer waarbij een hele bladzijde uit een blok werd vervaardigd. Als zo'n bladzijde achteraf moest worden gecorrigeerd en geredigeerd, dan most er een heel nieuw blok worden gesneden.

Gutenbergs zeer grote verdienst bestaat in het gebruik van losse letters. Door Gutenbergs vinding werden correctie en redactie gemakkelijker en goedkoper, kleine verwisselingen in het zetel waren nu voldoende.

De Uitvinding.
Het maken van losse letterswas echter een zeer grote onderneming, waarvoor Gutenberg vele deel=technieken moest uitvinden, ontwikkelen en perfectioneren, daaronder:

+ Stempels in staal gesneden letters in spiegelbeeld.
+ Matrijzen door de gehard stalen stempel in een stuk
koper te slaan.
+ Het vinden van een geschikte en goedkope legering om
de letters in voldoende hoeveelheden te kunnen
produceren.
+ een gietvorm om de letters te kunnen gieten.
+ een zethaak om de regels te komen maken.

Gutenberg was opgeleis als edelsmid en bekend met fijnmetaalbewerking. Hij was bekend met het gebruik van stempels, die werden bijvoorbeeld gebruikt bij het versieren van harnassen. Een stempel gebruiken om die veel dieper in koper te slaan, om daarmee een matrijs te verkrijgen, was op zichzelf al een prestatie van belang.

Het ontwikkelen van een geschikte legering voor het letter-metaal moet het resultaat zijn geweest van vele jaren experimenteren. Lood is wel goedkoop, en bij redelijk lage temperatuur vloeibaar, maar puur lood vloeit slecht uit, en vult matrijzen zeer slecht. Letters van puur lood zijn ook veel te zacht.

Een zeker precentage tin maakt het metaal veel beter vloeibaar en zo vult de matrijs zich beter. Maar dit mengsel krimpt bij afkoeling zo sterk dat het letterbeeld vaak afbreekt in de matrijs en daarin achterblijft.

Bismut en antimoon zijn twee metalen, die juist uitzetten bij afkoeling. Toevoeging van deze metalen aan het letter-metaal vermindert de krimp van de metaal bij afkoeling: de letter komt los uit de matrijs. Bovendien zorgt het antimoon in de legering voor een veel groter hardheid en duurzaamheid.

De techniek van het gieten zelf was al met zo veeleisend: de matrijzen dienen bij elkaar te passen wat betreft grootte matrijzen dienen uitgelijmd te worden, zodat later alle letters op een lijn staan.
De gietvorm moet snel uit elkaar gehaald komen worden, de letter moet gemakkelijk uit de gietvorm kunnen komen want voor een werk van enige omvang zijn zeer veel letters nodig.

Dat alles diende bovendien met een dergelijke precisie te gescheiden, dat het uiteindelijke product. het boek, niet te onderscheiden was van een handgeschreven codex. Dit alles bij elkaar was een zeer bijzondere prestatie, getuige de hoge kwaliteit van het drukwerk, die nog altijd te bewonderen is in de Gutenberg-bijbels over de hele wereld.

Het leven van Gutenberg.
Gutenberg was de zoon van Friele Genesfleisch Zur Laden en Else Wyrich von Gutenberg. De zoon nam dus de naam van zijn moeder aan. De patriciersfamilie uit Maniz verliet in de jaren na 1420 de stad ten gevolge van oplaaiende strijd tussen adel en burgerij. Aanvankelijk vestigde de familie zich in het Hessische Eltville en rond 1440 in Straatsburg. Er zijn aanwijzingen dat Gutenberg in het midden van de jaren 30 al experimenten met het drukken van boeken.
In 1444 verliet hij straatsburg, omdat de uit Zwisterland terugkeerende Franse Armagnacs de Elzas innamen en Gutenberg zich onveilig voelde. In 1447 keerde hijterug in zijn geboortstad en leende hij geld om een drukkerij in te richten. Zijn eerste product was het gedicht Weltgericht. In hetzelfde tettertype maakte hij ook een Latijnse schoolgrammatia. De kalender die hij voor het jaar 1448 maakte en waarin astronomische voorspellingen te vinden zijn, was in een nieuwe harmonischer lettertype vervaardigd. Spoedig kreeg hij ook een opdracht van de kerk voor het drukken van aflaten.

Na enkele volgende kalenders begon hij aan zijn hoofdwerk, de 42-regelige Gutenbergbijbel bestaande uit 643 bladen, die in 1435 gereed zou komen. Dit groots opgezette werk vormde een grote technische en financiele uitdading voor Gutenberg, vooral omdat de bijbel en precies zo uit moest zien als een handgeschreven exemplaar. Hoewel de intialen en verfraaiingen toch nog handmatig moesten worden aangebracht, kon een Gutenberg=bijbel de helft goedkoper zijn dan een traditionale codex.
De welgestelde jurist Johann Fust stapte dan ook als financier en mede-eigenaar in Gutenbergs onderneming. In de loop van de vijf jaar dat de vervaarding van de bijbel duurde, raakten Gutenberg, die met Peter Schoffer een helper had aangesteld en Fust in conflict met elkaar. Fust eiste zijn geinvesteerde geld terug en de drukkerij kwam met zijn letters in handen van Fust, die samen met Schoffer een concurrerende drukkerij stichte. Met behulp van een lenig ban het stadsbestuur van Mainz richtte Gutenberg een nieuwe drukkerij in. Met de uitgave van twee kleiner boeken bracht Gutenberg genoeg geld bijeen voor het maken van een omvangrijkere incunabel: het Catholicon van Johannes de Balbus, dat volgens het colofon uit 1460 dateeert.

Hiernastaakte hij zijn actititeiten als drukker. Rust kreeg hij niet : In 1462 moest hij Maniz verlaten, omdat er een conflict was uitgebroken met de aartsbisschop van Mainz en de Paus.
Na enkele jaren keerde hij in Maniz terug, waar hij begin 1488 stierf. De boekdrukkunst had zich inmiddels snel verspreid, toen Gutenberg stierf bestonden er behalve in Mainz drukkerijen in Bamberg, Straatsburg, Keulen, en het Italiaanse Sublaco.

Gutenberg heeft op geen enkel door hem gebruikt werk zijn naam vermeld, zodat zijn werkstukken slechts indirect aan hun kunnen worden toegeschreven.

Tijdgenoten van Gutenberg worden ook als uitvinders van de boekdrukkunst genoemd.
In Nederland is dat traditionaal de Haarlemmer Laurens Janszoon Coster. Er is echter geen enkel hard histrisch bewijs, dat de persoon Coster uberhaupt heeft bestaan.

Gutenbergs geboortejaar is niet bekend, maar zowel in 1900 als in 2000 vierde men in Duitsland een Guktenbergjaar, waarmee 1400 als zijn officeuze geboortejaar kan worden beschouwd.
Mainz heet een Gutenberg-museum en ook de univeriteit van deze stad is naar Gutenberg genoemd.
Tevens heeft hij voort in de naam van de eerste digitale bibliotheek. Project Gutenberg.
Nog het volgende keer.
Rene' van der Veen.

Ter Gedachtenis van de drukkerij op het oud-nieuw Instituut voor Doven.
Eerste was het begon in 1828 in dorp Gemert het leefden van 4 volwaasen doofstommen, waaronder heeft maar een kleine klas gevonden bij de Latijnse School onderleiding van Martinus van Beek die gebruik voor het doofstommen- onderwijs met het gebarentaal en vingerspelling, toen het uitbreiding van het komende doofstommen leerlingen in Gemert daar was het gebrek van het ruimte zo over 12 jaar later in 1840 werd het gebouw de bisschoppelijk seminarie overgenomen als het instituut voor doofstommen in Nieuw-Herlaer Gemeente Sint Michielsgestel .
Het instituut de onderhoed van de Bisschoppelijk Bisdommen in S' Herogenbosch en Breda. Daarna de ontstaan de drukkerij op het instituut in 1842 .
" Bisschoppeljke drukkerij " zie de Foto 1842 een ouderwets drukkerij dat op het instituut was het probleem van de financieel waaronder het kosten van de doofstommen leerlingen dat ze wel of niet de inwonnende kosten moesten betalen ( Honderd en Vijftig Gulden per Jaar ) Dankzij de drukkerij het opbrengst van de inkomen de aantal drukwerk de rouwbrieven, bidprentjes, katechismus, kerkelijk zondagsbladen en nog de Vriend der Doofstommen werden in de la van het instituut gelegd.

Het uitvinder van de drukkerij zie de foto de uitvinder die heet Johannes Gutenberg .
Johannes Gutenberg Zur Laden Zum Gutenberg
( Maniz ca. 1797 -aldaar 3 Februari 1467 in 71 jaar oud)
Was een Duitse Drukker. Hij gold als de vinder van de boekdrukkunst. Hij werkte te Straatsburg ( ca. 1440 ) en Mainz ( ca. 1450 ) Zijn bekendste werk is de in 1445 voldooide Gutenbergbijbel.

De veelgehoorde bewering dat Gutenberg de boekdrukkunst zou hebben uitgevonden is misleidend.